Koniczyna łąkowa (Trifolium pratense L.)
Koniczyna łąkowa (Trifolium pratense L.)
Jest to bylina z rodziny Motylkowatych Papilionaceae, występująca w Europie na żyznych łąkach i trawnikach, dorasta do 50 cm wysokości. Od XVIII wieku została wprowadzona do upraw jako ważna roślina pastewna. Ziele do celów leczniczych trzeba zbierać w okresie kwitnienia (od maja do września) – rozwinięte główki kwiatowe wraz z szypułką, suszyć w temperaturze do 50 stopni i w ciemnym miejscu.
Kwiaty koniczyny zawierają przede wszystkim flawonoidy, fenolokwasy (np. kwas kumarowy, kwas salicylowy), fitosterole (beta-sitosterol), saponiny i garbniki. Izoflawony koniczyny mają podobną strukturę do estrogenów.*
W dawnych przekazach historycznych różne gatunki koniczyny występowały pod nazwami: konik, konikowie, zajęcza stopa, komonica, chmielik, krasikoń, targownik (przynosi szczęście w handlu).
Wierzono, że czterolistna koniczyna noszona przy sobie przynosi szczęście.**
W dawnej medycynie ludowej uważano że koniczyna posiada cudowne właściwości lecznicze. Była remedium na garb na plecach lub piersiach (okłady z koniczyny gotowanej w winie z białą bukwicą).
Wywar stosowano na kaszel i duszności. Na kaszel doskonały był też syrop z kwiatów koniczyny.
Odwar na bóle żołądka i biegunkę, a kobietom zalecano pić na upławy i w innych kobiecych przypadłościach. Z liści zroszonej koniczyny robiono okłady na serce.**
Święta Hildegarda z Bingen (1098-1179) pisała: ‘Koniczyna jest bardziej ciepła niż zimna. Ponadto jest również sucha i pożyteczna jako karma dla bydła. Jednak niespecjalnie nadaje się na składnik lekarstw, chyba że chodzi o specyfik przeciwko zaciemnieniu oczu’. Zalecała włożyć kwiaty koniczyny do oliwy, rozetrzeć i nanieść wokół powiek i oczu chorego. Ważne, żeby robić to często i świeżym preparatem.***
Szymon Syreński w swoim Zielniku (1613) tak opisywał koniczyny: ‘Maią coś nie wiele w sobie rozgrzewającego / y przenikającego swą subtelnością. Maią też trochę ostrości stwierdzayącey. Zaczym się znaczy / że wysuszają y chłodzą / odmiękczaią / wycierają y ścieńczaią’.
Podobnie jak Hildegarda, zalecał Syreniusz przetwory koniczynowe na problemy z oczami: ‘Oczom błonką abo powłoką zaszłym. Krostom abo wrzodziennicom / na bielmie abo y na źrzenicy w oczach. Także w tychę oczach bliznom / sok z Koniczyny swoyskiey w nie puszczany / niewymownym iest lekarstwem.’
Koniczyna była przez mistrza zalecana też na choroby kobiece: upławy, zaburzenia miesiączkowania oraz na choroby klatki piersiowej: ‘Kaszel suchy (…) Krwią charkaiącym / Suchotnym (…) Duszność z piersi y z płuc oddala / Koniczyne warząc z Izopem / z Omanem / z białą Szantą / z Hanyżem / z Lanim czyśćcem abo z Carnogłowem w sycie miodowey / abo w wodzie / y to każdego dnia kilkakroć piiąc.’****
W XX wieku zwrócono uwagę na izoflawony zawarte w koniczynie i gatunkach pokrewnych oraz ich właściwości estrogenne. Koniczyna to typowe zioło dla kobiet. Leczy trądzik androgenny u kobiet, znosi objawy napięcia przedmiesiączkowego, reguluje menstruacje. Ziele koniczyny jest bogate w aminokwasy, białka, witaminy i sole mineralne, w formie łatwo przyswajalnej dla człowieka. Oto przykładowe zawartości biopierwiastków w koniczynie czerwonej (susz):***
Kobalt (Co): 132-230 ug/kg
Cynk (Zn): 33-68 mg/kg
Molibden (Mo): 0,6-1 mg/kg
Miedź (Cu): 8-18 mg/kg
Mangan (Mn): 61-83 mg/kg
Żelazo (Fe): 198-263 mg/kg
Krzem (Si): 3-4 mg/kg
Siarka (S): 1,9-3,3 g/kg
Fosfor (P): 2,5-3,4 g/kg
Potas (K): 17-26 g/kg
Wapń (Ca): 14-20 g/kg
Magnez (Mg): 3,4-4 g/kg
Białko strawne: 109-123 g/kg
Tłuszcze: 2-3% ***
Działanie według dr H.Różańskiego: Wyciągi z obu koniczyn działają moczopędnie, odżywczo, przeciwzapalnie, przeciwobrzękowo, wzmacniająco, wykrztuśnie, żółciopędnie, odkażająco; regulują wypróżnienia, miesiączkowanie i metabolizm, oczyszczają krew ze szkodliwych substancji; wzmacniają naczynia krwionośne, działają przeciwzakrzepowo; likwidują zastoje krwi i limfy; przyśpieszają gojenie się ran, zapobiegają wypadaniu włosów.
Wskazania: skrofuloza, niedokrwistość, osłabienie, choroby zakaźne, przeziębienie, choroby skórne i włosów, białe upławy, zaparcia, zapalenie przydatków, stan przedmiesiączkowy, nieregularne miesiączkowanie, nieżyty przewodu pokarmowego, zaburzenia metaboliczne, kamica i zapalenie pęcherza moczowego oraz nerek, kaszel, nieżyt układu oddechowego, zatrucia.
Zewnętrznie (okłady, płukanki, kąpiele): trądzik, rany, rozpadliny skórne, otarcia naskórka, łupież, zapalenie pochwy, stany zapalne oka i powiek, oparzenia, wypadanie włosów.****
Sposób użycia:
Napar: 2-3 łyżki kwiatów lub ziela zalać 2 szkl. wrzącej wody lub gorącego mleka; odstawić na 20 minut; przecedzić; napar mleczny osłodzić miodem. Pić 3-4 razy dz. po 200 ml; dzieci - 100-150 ml.|
Nalewka koniczynowa: pół szkl. kwiatów lub ziela zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 10 ml; dzieciom dolewać do mleka osłodzonego miodem.
Syropek koniczynowy: pół szkl. świeżych kwiatów koniczynowych zalać 150 ml wody i zasypać 100 ml cukru; gotować 5 minut; odstawić na 20 minut; przecedzić. Dodać sok z cytryny, wymieszać.
Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżce.****
Mieszanka na upławy, zapalenie przydatków, zaburzenia miesiączkowania, stan przedmiesiączkowy:
Ziele koniczyny - 1 łyżka
Liść pokrzywy - 1 łyżka
Kora (liść, kwiat) kaliny - 1 łyżka
Kwiat nagietka - 2 łyżki
Kwiat czarnej malwy - 2 łyżki
Wymieszać dokładnie. 2 łyżki mieszanki zalać 1 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić.
Pić 2-3 razy dz. po 200 ml.****
* Aleksander Ożarowski, Wacław Jaroniecki, Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie, Warszawa 1987.
** Monika Kujawska, Łukasz Łuczaj, Joanna Sosnowska, Piotr Klepacki, Rośliny w wierzeniach i zwyczajach ludowych, Słownik Adama Fishera, Wrocław 2016.
*** Hildegarda z Bingen, Phisica - Uzdrawiające dzieło stworzenia - Naturalna siła oddziaływania rzeczy, © Polskie Centrum św. Hildegardy, Legnica 2014.
**** Szymon Syreński, Zielnik D. Symona Syrenniusa, TOM III (Księgi 637-912), Kraków 1613 – Krosno 2017.
***** Henryk Różański, https://rozanski.li/445/koniczyna-trifolium-i-jej-izoflawony/
****** Henryk Różański,http://www.gramzdrowia.pl/arzt-henry-rozanski/herb/koniczyna-trifolium-papilionaceae.html