Yerba Mate właściwości i historia

Ostrokrzew paragwajski - co to jest yerba mate?

Yerba mate to suszone liście (często wraz z drobnymi patyczkami) ostrokrzewu paragwajskiego (łac. ilex paraguariensis). Ostrokrzew paragwajski jest rośliną występującą dziko jedynie między 18 i 30 równoleżnikiem w Ameryce Południowej: między Oceanem Atlantyckim na wschodzie do rzeki Paraguay na zachodzie oraz w dorzeczu rzeki Parana i Uruguay. Cały region występowania ostrokrzewu zamyka się w granicach północno-wschodniej Argentyny, Paragwaju i południowej Brazylii. Próby uprawy ostrokrzewu na terenie Azji i Afryki nie przyniosły oczekiwanych rezultatów. Ostrokrzew paragwajski jest rośliną drzewiastą średniej wielkości, pojedyncze okazy mogą osiągać do kilkanastu metrów wysokości. Ilex paraguariensis ma twarde, lśniące liście o ząbkowanych krawędziach - pozostają one zielone na roślinie przez trzy lata. Kwitnie między październikiem, a grudniem. Owocami są niewielkie jagody dojrzewające pomiędzy styczniem, a marcem. Pierwsze zbiory liści są możliwe już po 3 latach od wysadzenia sadzonek.

Ostrokrzew paragwajski jest dopiero w początkowej fazie udomowienia. Obecne formy uprawne niewiele różnią się od roślin dziko rosnących. Jednak od kilkudziesięciu lat trwają intensywne prace hodowlane mające na celu zwiększenie plonu liści i zawartości w nich kofeiny, obniżenie zawartości saponin i zwiększenie odporności na choroby. Na rynku Ameryki Południowej dostępnych jest ponad 200 marek pod jakimi jest sprzedawana mate. Każda z tych marek różni się swoim charakterem uzyskanym poprzez inne metody przetworzenia, co ma znaczący wpływ na smak i właściwości yerba mate. Obecnie ostrokrzew paragwajski (herbata paragwajska) jest składnikiem codziennej diety u milionów konsumentów na całym świecie, ale też zagadkowym bohaterem rozrywki jakim jest krzyżówka, bo ciągle jeszcze trudnym pytaniem z haseł do krzyżówki ;)

Ostrokrzew paragwajski - herbata paragwajska

Herbata paragwajska posiada tyle wartości i składników odżywczych, że teoretycznie można ją traktować jak warzywo. Z racji tego, niektórzy pijący Yerba Mate regularnie określają picie yerby „piciem sałatki”.

herbata paragwajska yerba mate dzięki zawartości kofeiny zapewnia:

- niewiarygodnie wysoki poziom czystej energii

- sprawność umysłową

- nie wypłukując zarazem magnezu z organizmu.

Stymulantem tej energii, jest wyjątkowa forma ksantyny (stymulant w kawie). To jak kawa, która jest pozbawiona wszystkich negatywnych właściwości przy zachowaniu tylko tych pozytywnych. Herbata paragwajska yerba mate stymuluje centralny układ nerwowy bez uzależnienia lubjak to często bywa bez uczucia niepokoju. W przeciwieństwie do kawy, yerba "nastraja" organizm do lepszego, spokojniejszego snu.

Historia ostrokrzewu paragwajskiego

Pierwszymi „mateistami” byli Indianie Guarani, zamieszkujący dorzecze rzeki Paragwaj. Stosowali Oni yerba mate nie tylko w formie naparu, ale również żuli jej liście. Dzięki energizującym właściwościom rośliny, Indianie Ci znakomicie radzili sobie ze zmęczeniem. Dla ludu Guarani – żyjącego w trudnych warunkach – równie ważną role odgrywało działanie hamujące apetyt.

Indianie początkowo pili yerba mate cedząc napar przez zęby. Z czasem wprowadzono do rytuału picia tego boskiego naparu zwyczajną rurkę wykonaną z łodyg małych trzcin. Słomka jednak nie sprawdzała się, ponieważ rozdrobnione liście ostrokrzewu przedostawały się do ust. Po pewnym czasie zaczęto powszechnie używać zakończonej ślepo i podziurkowanej bambusowej rurki. Stała się ona prototypem bombilla. Indianie nosili ze sobą zawsze najpotrzebniejsze rzeczy. Umieszczali je w małych torebkach i przyczepiali do pasa. Wśród tych skarbów była też yerba mate – miała ona oczyszczać krew, zwiększać odporność organizmu, zwalczać zmęczenie i zredukować stres.

Picie yerba mate wiązało się u Guaranów z bardzo przestrzeganym przez Indian obrządkiem. Zaparzanie celebrował matero, naczynie – mate podawał kolejno osobom według stopnia ich godności W ten sposób naczynie podawano sobie w taki sam sposób jak u Indian Ameryki Północnej fajkę pokoju. Drzewo ostrokrzewu paragwajskiego rośnie na żyznej ziemi laterytowej zwanej przez plemię Guarani ” ziemią czerwoną „. W miejscach, gdzie bytowały plemiona, naturalną rzeczą było zrywanie z dziko rosnących drzew cienkich gałązek razem z liśćmi. Indianie suszyli gałązki nad ogniskiem, a następnie je rozcierali na drobny pył. Wśród plemion Guarani napar z yerby nazywał się „caa”.

Gdy pod koniec XVI w. w zamieszkane przez plemię Guarani dorzecza Parany dotarli misjonarze jezuiccy, odkryli, że ulubioną używką miejscowych były liście pewnego gatunku wiecznie zielonego krzewu nazwanego później ostrokrzewem paragwajskim. Szybko zaczęto dostrzegać korzyści, jakie daje picie naparu z yerba mate. Kroniki kolonizacji mówią, że również marynarze hiszpańscy zauważyli wyjątkowe właściwości naparu yerba mate. Jego picie zapobiegało szkorbutowi, chorobie nękającej marynarzy pozbawionych możliwości spożywania świeżych owoców i warzyw podczas długich podróży oceanicznych. Poza tym spostrzegli, że tubylcy pijący yerba mate posiadali wyjątkową odporność na zmęczenie. Początkowo Hiszpanie byli przeciwni nieznanej używce. W 1596 r. gubernator Asunción Arias de Saavedra wydał nawet dekret zakazujący spożywania tego napoju. Stopniowo jednak – między innymi dzięki poparciu jezuitów, którzy widzieli w mate dobrą alternatywę wobec alkoholu – mate zyskała na znaczeniu.

Do roku 1670 mate była pozyskiwana wyłącznie ze zbiorowisk dzikich, aż do momentu powstania na terenie dzisiejszej Argentyny, Paragwaju i Brazylii państwa jezuickiego. To właśnie jezuici opanowali sztukę sadzenia ostrokrzewu paragwajskiego z wybranych nasion dziko rosnących drzew. Jezuici, chcąc zredukować wielkie odległości pomiędzy tradycyjnymi obszarami występowania yerba mate, a ośrodkami handlu, zbudowali plantacje, które nazywano reducciones lub misiones (obecnie obszary te obejmują prowincję Misiones, Corrientes, a także cześć Paragwaju). Przy uprawie zatrudniano ludność indiańską. Jezuici szybko dostrzegli, że dzięki yerbie Indianie pracują dłużej i wydajniej, a uprawa ostrokrzewu jest dobrym źródłem dochodów.

Jezuici zwabiali Indian podarkami i różnymi świadczeniami, a następnie nakłaniali ich do osiedlania się w określonych miejscach i zakładania wiosek podporządkowanych surowym regulaminom. Opracowali specjalny program prac rolnych, aby jednak nieprzywykłym do pracy w roli Indianom uczynić go łatwiejszym, powiązali go z uroczystościami religijnymi. Indianie szli do pracy na plantacjach jak na procesję, niosąc obrazy i figury świętych. W pracy przygrywała im muzyka kościelna. Produkowana przez nich yerba była używana nie tylko na terenie dzisiejszej Argentyny, Paragwaju i Urugwaju, ale również wywożona do wicekrólestwa Peru i kapitanii generalnej Chile. Jezuici próbowali owy trunek eksportować również do Europy, jako alternatywę sprowadzanej z Azji herbaty. Zwyczaj picia yerby w Europie nigdy się jednak nie przyjął.

W XVII w. zakonnicy stworzyli 30 wiosek, w których zamieszkali etniczni mieszkańcy tych ziem – Indianie Guarani. Oczywiście, głównym celem powstania tego mini-państwa był cel ekonomiczny – jezuici ciągnęli z Ameryki Południowej olbrzymie zyski i umacniali dzięki temu swoją pozycję. Reducciones odgrywały jednak w procesie cywilizowania Indian ogromną rolę – przystosowywały ich do nieuchronnej dominacji kultury europejskiej w tym rejonie, zapoznawały z nowoczesnym rolnictwem i nowym stylem życia. Redukcje wzorowane były na wspólnotach pierwszych chrześcijan. Władzę sprawowali w nich jezuici, a niższe stanowiska obsadzane były przez Indian Guarani. Zasadą była wspólnota własności – brak własności prywatnej. Wszyscy mieszkańcy chodzili w ubraniach, mieszkali w domach, mieli co jeść, umieli czytać i pisać. Poza uprawą Yerba Mate Indianie zajmowali się produkcją kukurydzy i manioku, wytopem żelaza oraz wydobyciem kamieni szlachetnych. Guarani byli również dobrymi rzemieślnikami, słynęli zwłaszcza z rzeźbiarstwa. Produkowali tak skomplikowane przedmioty, jak np. zegary albo instrumenty muzyczne. Niewątpliwą zaletą powstania reducciones była ochrona ludności indiańskiej przed niewolnictwem bądź pracą w systemie pańszczyźnianym. W misjach pracowało się 6 godzin dziennie (tymczasem w Europie dzień pracy chłopa pańszczyźnianego trwał ok. 12-14 godzin). Niestety w skutek ścisłego reżimu narzuconego przez zakonników, Indianie tracili coraz bardziej swoją świadomość kulturową. Zakon sprawował niemal wyłączną kontrolę nad produkcją yerba mate do czasu likwidacji redukcji w 1768 roku.

Po kasacji zakonu Jezuitów w XVIII w. i opuszczeniu przez nich terenów reducciones, plantacje podupadły, a imponujące budowle zarosły lasem. Liczące wówczas między 100 a 300 tys. mieszkańców państwo Indian zaczęło się rozpadać. W XIX w. o obszar dzisiejszego Misiones spierały się między sobą Paragwaj (Indianie Guarani to główna grupa etniczna tego kraju) i Argentyna. W wyniku wojny między Paragwajem a sprzymierzonymi z Argentyną, Brazylią i Urugwajem, która toczyła się w latach 1865-1870, prowincja przypadła w końcu Argentyńczykom. Wojna Paragwajska była najakrwawszym konfliktem zbrojnym w historii Ameryki Południowej (kosztowała życie prawie 2 mln osób). W wyniku wojen narodowowyzwoleńczych obszar występowania Yerba Mate znalazł się na terenie nowopowstałych państw. Większa część produkcji pochodziła początkowo z Paragwaju. Rosła jednak produkcja na terenie Brazylii, a Argentyna – największy konsument – wprowadziła szereg dekretów regulujących kwestie produkcji yerby oraz zachęcających rolników do podjęcia upraw. Jednocześnie prowadzono prace naukowe, aby opracować metody sadzenia drzew z nasion (Jezuici pilnie strzegli tej tajemnicy i zabrali ją ze sobą).

W połowie XIX w. Aimé Goujaud – francuski lekarz i naturalista – znany jako Bompland, zapoczątkował studia naukowe nad rośliną yerba mate, jej uprawą i użyciem. W 1820 i 1821 roku odwiedził Paragwaj, gdzie ubiegał się o pozwolenie badania niektórych roślin. Ponieważ obawiano się, że jego studia mogą przyczynić się do zerwania monopolu na uprawy yerba mate, został osadzony w więzieniu. Wypuszczono go dopiero w 1829 r. po interwencji Alejandro Humboldt’a i rządu francuskiego.

Kolejni plantatorzy walczyli z przeciwnościami natury przez wiele lat, nim zdołali okiełznać zdziczały krzew. Dopiero w 1896 r. Federico Neumann przebywający w kolonii „Nueva Germania” w Paragwaju, po wielu nieudanych próbach, otrzymał kiełkujące nasiona. Stosowane do tej pory metody sadzenia nasion nie dawały zbyt dobrych rezultatów. Nasiona yerba mate okrywa bardzo twarda skorupka, należy ją moczyć w gorącej wodzie, aby kiełek mógł się wydostać. Sto lat wcześniej skrywający metody uprawy yerba mate jezuici, problem ten rozwiązali w zupełnie inny sposób. Karmili nasionami mate drób, w przewodzie pokarmowym ptaków twarda okrywa ulegała zmiękczeniu, a nasiona zostawały nietknięte. Na plantacjach mate (ostrokrzew paragwajski) wysiewano wówczas ptasi kał, ustrojony spulchnionymi nasionkami.

W 1903 r. w San Ignacio (prowincja Misiones), w miejscu gdzie przed laty Jezuici prowadzili własne uprawy yerba mate, założono pierwszą, nową plantację. Po Indianch i Jezuitach uprawa ostrokrzewu przeszła w ręce rolników i Gaucho – kowbojów południowoamerykańskich zajmujących się hodowlą bydła i ujeżdżaniem koni i byków. Do żelaznego zestawu każdego Gaucho należały: stalowa bombilla, drewniane lub metalowe mate, czajnik do gotowania wody i oczywiście yerba mate. I to właśnie oni przetransportowali zwyczaj picia mate do miast i wynieśli go do rangi ogólnokrajowej.

W połowie XX w. nastąpił gwałtowny rozwój upraw yerba mate. W prowincji Misiones mieszkało wówczas 40 tysięcy kolonistów, z czego aż 25% uprawiało ostrokrzew paragwajski. W tej grupie byli również Polacy, którzy dotarli do Argentyny w pierwszej fali emigracji za chlebem i razem z kolonistami z Ukrainy zostali osiedleni w prowincji Misiones, głównie w dwóch ośrodkach: Apóstoles i Azara. Brali oni aktywny udział w rozwoju upraw mate. Wiele czołowych plantacji i fabryk do tej pory pozostaje w rękach ich potomków. Jednym z nich był Julian Szychowski, założyciel gospodarstwa La Cachuera, produkującego bardzo popularną dziś markę Amanda. Jego syn Jan, dzięki ogromnemu wkładowi w rozwój przemysłu, w 1985 r. został pośmiertnie odznaczony orderem, nadawanym przez Ministerstwo Rolnictwa. Jego firma jest dziś jednym z czterech największych przedsiębiorstw produkujących yerbę w Argentynie.

Bardzo ciekawa historia związana jest próbą eksportu yerba mate na teren Starego Kraju. Wyzwanie podjął Teofil Rudzki wysłany do Warszawy przez Wosia Saporskiego, uznawanego za ojca polskiego osadnictwa w Brazylii. Teofil Rudzki, bardzo gorliwie propagował zalety mate na terenie całego zaboru rosyjskiego. Do Warszawy przyjechał w 1882 roku i w krótkim czasie nawiązał kilka kontaktów handlowych, co zainteresowało władze carskie. Interwencja w sprawie yerba mate wyszła od samego księcia Orłowa. Zainteresowanie kupców tym towarem było na tyle duże, że władze nie mogąc zrobić nic innego w tej gestii, nałożyły na mate (ostrokrzew paragwajski) cło zaporowe. Było to działanie chroniące dobro kupców rosyjskich, handlujących chińską herbatą. Próby podejmowane przez polskich kupców dla Rosjan było dużym polityczno-ekonomicznym zagrożeniem.

 W 1935 r. powierzchnia upraw ostrokrzewu paragwajskiego wynosiła 66 tysięcy hektarów i rząd zdecydował się na wprowadzenie ograniczeń upraw. W roku 1953, po latach stagnacji, oficjalnie rozszerzono uprawy wolne od podatku do 35 tysięcy hektarów, z czego uprawiano jedynie jakieś 18 tysięcy. W roku 1957 nastąpiła dalsza liberalizacja prawa względem upraw, co spowodowało wzrost areału do 65 tysięcy hektarów. Aktualnie szacuje się, że powierzchnia ta osiągnęła rozmiar 140 tysięcy hektarów.

Plantacje yerba mate zakłada się pośród dziewiczego lasu podzwrotnikowego, zbiorów dokonuje się ręcznie, co gwarantuje dokładną selekcję liści i pączków. Do produkcji dostarczane są tylko rośliny hodowane metodami tradycyjnymi, bez stosowania środków chemicznych. W pełni zautomatyzowane procesy cięcia i paczkowania gwarantują wysoką jakość produktu końcowego. Co roku produkowanych jest około 300 000 ton.

Obszar występowania ostrokrzewu paragwajskiego jest bardzo ograniczony. Rośliny rosnące w stanie dzikim i na uprawach można spotkać na obszarze od oceanu Atlantyckiego po rzekę Paragwaj pomiędzy 18 a 30 równoleżnikiem. Yerba mate próbowano uprawiać na innych obszarach o podobnym klimacie, jednakże do tej pory wszystkie próby zakończyły się fiaskiem. Podobnie jak rośliny tropikalne czy subtropikalne, krzewy yerba mate wymagają wysokich temperatur i dużej wilgotności ziemi. Warunki takie zapewniają mokradła, które występują w obszarze górnej Parany (pogranicze Argentyny, Paragwaju, Brazylii i Urugwaju). Wymagane opady to 1500 mm rocznie – głównie od września do lutego. Średnia temperatura powinna mieścić się w zakresie 15.5 – 25.5 stopni, przy czym najbardziej odpowiednia do uprawy to około 20 – 23 stopni.

Dawniej próby uprawy yerby kończyły się fiaskiem, ponieważ nie zdawano sobie sprawy, w jakich warunkach i jak bardzo muszą dojrzeć nasiona, aby rozpoczął się proces kiełkowania. Aktualnie, wiedza na ten temat jest dużo szersza i stosuje się specjalne metody uprawy. W okresie od 30 do 60 dni od zasiewu ziarno kiełkuje. Kiedy roślinka ma kilka listków, wraz z ziemią, w której wzrastała przesadzana jest do „szkółki”. Tam w dogodnych warunkach wzrasta przez kolejne 9 – 12 miesięcy, po czym sadzi się ją w docelowym miejscu. Rośliny nie są odporne na niektóre choroby i szkodniki, w związku z tym wymagają przeprowadzenia różnych zabiegów pielęgnacyjnych, zależnych od odmiany i obszaru występowania. Pierwsze żniwa można przeprowadzić po 4-ym roku od zasadzenia rośliny. Podczas zbioru uważnie ścinana się gałązki przy pomocy nożyc lub maczety i zbiera liście. W dogodnych warunkach klimatycznych, można uzyskać nawet 25 kg zielonych liści z jednego krzewu, przy czym zależy to od wieku i lokalizacji plantacji. Biorąc pod uwagę obszar upraw, krzewy posadzone w górach dają dwukrotnie większe plony niż te z równin. Uprawa, handel i dystrybucja yerba mate, to potężny przemysł, który ma ogromne znaczenie dla gospodarki takich państw jak Paragwaj czy Argentyna. Dostępne są dziesiątki rozmaitych odmian mate (zbadano i opisano około 180 gatunków), nie wspominając o ilości wariantów smakowych Yerba Mate z dodatkami (jak suszone owoce czy zioła). Obecnie yerba mate ma na świecie silną pozycję, jest to napój cieszący się olbrzymią popularnością i zaufaniem, popartym wielowiekową tradycją.

Ostrokrzew paragwajski (yerba mate) właściwości

Yerba Mate jest spożywana przez miliony ludzi głównie ze względu na walory pobudzające, poprawiające samopoczucie oraz podnoszące wydolność fizyczną i psychiczną. Działanie psychostymulujące i zwiększające wydajność pracy umysłowej yerba mate zawdzięcza głównie zawartości kofeiny (od 0,8 do 2,4% w suchej masie) oraz w mniejszym stopniu zawartości teofiliny i teobrominy (0,065-0,5%). Działanie stymulujące yerba mate trwa dłużej niż takie samo działanie kawy i nie ma skutków ubocznych typowych dla kawy. Indianie Guarani stosowali mate w celu zlikwidowania uczucia głodu, obecnie badania naukowe potwierdziły, że mate (ostrokrzew paragwajski) łagodzi łaknienie poprzez blokowanie odpowiednich receptorów w mózgu. Z tego powodu jest szeroko stosowana w różnych dietach i kuracjach odchudzających.

Porównanie zawartości antyoksydantów i kofeiny w napojach

 Ważnymi składnikami leczniczymi są też: tanina (działa ściągająco i przeciwzapalnie), kwas chlorogenowy, kwas kawowy, terpeny, laktony, witaminy (B1, B2, B6, E, C, karotenoidy), minerały – takie jak wapń, fosfor, żelazo, magnez, potas oraz sód. Bardzo ważną rolę leczniczą w Yerba Mate odgrywają polifenole (w postaci flawonoidów), które mają silne działanie przeciwutleniające i zmniejszają ryzyko wystąpienia chorób onkologicznych (raka) i układu krwionośnego. (Patrz -> Yerba mate i przeciwutleniające właściwości polifenoli)

Dowiedzione naukowo właściwości zdrowotne yerba mate:

Przeciwutleniające (antyoksydacyjne):

Przeciwutleniacze strzegą przed stresem oksydacyjnym, czyli podwyższeniem poziomu reaktywnych postaci tlenu (RFT) i defektami przez nie wywoływanymi takimi jak: uszkodzenia DNA, nowotwory, choroby układu krążenia i schorzenia wątroby. Yerba mate posiada duże właściwości antyoksydacyjne (przeciwutleniające) poświadczone w licznych badaniach laboratoryjnych np. wyniki badań z 2009 r wykazały, że wyciągi z ostrokrzewu zredukowały oksydację (utlenianie) nienasyconych kwasów tłuszczowych w mysich wątrobach. W badaniach wpływu mate (ostrokrzew paragwajski) u ludzi stwierdzono podwyższenie poziomu antyoksydantów w osoczu i obniżenie utleniania lipidów (związków tłuszczowych).

Antynowotworowe

W badaniach przeprowadzonych na myszach w 2008 r. wykazano, że regularne podawanie yerba mate wzmacnia wytrzymałość nici DNA na rozerwania wywołane nadtlenkiem wodoru oraz wzmaga skuteczność samonaprawy DNA. W badaniach wykazano również, że yerba ma działanie chemoprewencyjne (zapobieganie przekształcania się nowotworu w złośliwą formę) oraz niszczycielskie na komórki nowotworowe wątroby (HepG2) in vitro, a także zapobiega rozplataniu helisy DNA (powstrzymuje topoizomerazę II).

Korzystne działanie yerba mate na cholesterol

Yerba mate zmniejsza odkładanie się złego cholesterolu (LDL) w ścianach naczyń krwionośnych. W grupie badanych ludzi (102 osób przez 40 dni), którzy spożywali 3 razy dziennie napar z zielonej i prażonej mate (ostrokrzew paragwajski) stwierdzono obniżenie złego cholesterolu (LDL) o 8,7% u badanych z prawidłowym poziomem cholesterolu i o 8,6% u testowanych z podwyższonym poziomem cholesterolu LDL. Również u zwierząt karmionych wysoko tłuszczową paszą, którym podawano yerbę odnotowano obniżenie złego cholesterolu LDL: u myszy o 31,6%, a u szczurów o 30%.

Test na królikach również sugeruje, że yerba mate może spowalniać postęp miażdżycy. U zwierząt pojonych naparem (400 ml dziennie) zanotowano o połowę mniej cholesterolu LDL w tętnicy głównej i zmniejszenie obszarów zmian miażdżycowych o 41% w porównaniu z królikami pojonymi wodą.

Yerba mate chroni aktywność enzymu PON-1 (paraoksonaza-1) występujący w cząstkach dobrego cholesterolu (HDL) i chroniący przed utlenieniem zły cholesterol LDL, który to po utlenieniu sprzyja powstawaniu płytek miażdżycowych. Aktywność PON-1 osłabia postęp miażdżycy, hamując agregację blaszek miażdżycowych. U ludzi po spożyciu 500 ml naparu z yerba mate odnotowano zwiększenie aktywności paraoksonazy o 10%. Na aktywność PON-1 duży wpływ ma kwas chlorogenowy - głównym polifenol zawarty w yerbie.

Działanie ochronne yerba mate na serce i układ krążenia

Testy na szczurach wykazały, że yerba mate łagodzi niepoprawne funkcjonowanie mięśnia sercowego wywołane przez niedokrwienie. U kurzych zarodków stymulowanych ekstraktem yerby i kofeiną wykazano aktywizację tworzenia nowych naczyń włosowatych i szybszy wzrost embrionu. Sugeruje to możliwość leczniczego wykorzystania yerba mate i kofeiny w niedomaganiach układu krążenia, jednak aby potwierdzić taką zależność potrzebne są dalsze badania. Polifenole zawarte w mate (ostrokrzew paragwajski) zmniejszają ryzyko wystąpienia chorób układu krwionośnego.

Yerba mate wspomaga odchudzanie, zapobiega otyłości

Spożywanie mieszanki złożonej z yerba mate, guarany i damiany (Turnera diffusa) zmniejsza częstotliwość opróżniania żołądka o ok. 53% oraz wywołuje sytość przy mniejszej ilości pokarmu.
U badanych z nadwagą po półtora miesiąca picia takiego naparu zanotowano spadek wagi średnio o 5,0 kg, podczas gdy w grupie kontrolnej spożywającej placebo waga spadła o 0,3 kg. Pacjenci nie byli na specjalnej diecie, a napar wypijali 15 min przed posiłkami.

W innych badaniach klinicznych wyniki wykazały redukcję tkanki tłuszczowej. Badani z z nadwagą spożywający mate mieli obniżony współczynnik oddechowy (RQ - Respiratory Quotient), czyli nastąpiło nasilenie spalania tłuszczy. Testy na myszach i szczurach pojonych naparem wykazały zmniejszenie predyspozycji do otyłości przy diecie wysoko tłuszczowej. W doświadczeniach in vitro stwierdzono hamujący wpływ yerba mate na funkcjonowanie lipazy trzustkowej (enzym rozkładający tłuszcze), co zmniejsza ilość wchłanianych przez organizm tłuszczów.

Wyniki testu przeprowadzonego w 2001 roku wykazały, że mate (ostrokrzew paragwajski) wzmaga wydzielanie żółci, czyli wpływa korzystnie na procesy trawienne. Yerba Mate skuteczna jest przy biegunce.

Korzystne właściwości yerba mate w schorzeniach cukrzycowych

W wyniku glikacji (przyłączenie cukrów do białek) powstają związki chemiczne (zwane w skrócie AGEs), które są przyczyną powikłań w cukrzycy. Na przebieg tej choroby największy wpływ ma glikacja hemoglobiny, albuminy, kolagenu i krystaliny. Glikacja kolagenu wywołuje u cukrzyków sztywnienie ścian naczyń krwionośnych, a glikacja krystaliny soczewki oka wywołuje kataraktę. Związki AGEs wpływają niekorzystnie również na miażdżycę, zwyrodnienie plamki oka, chorobę Alzheimera, osteoporozę i chorobę zwyrodnieniowej stawów.

Dowiedziono w testach, że spożywanie naparu z ostrokrzewu paragwajskiego osłabia glikację białek (powstawanie związków AGEs), podczas gdy w grupie testowej spożywającej napar z zielonej herbaty nie wychwycono pozytywnego wpływu na redukcję związków AGEs. Na aktywne działanie antyglikacyjne w yerba mate wpływają polifenole: kwas chlorogenowy i kwas kawowy. Silną aktywność przeciwglikacyjną może wywoływać synergiczne działanie wielu substancji zawartych w yerba mate - sugeruje się, że daje ona lepsze efekty niż związki aminoguanidyny stosowane w klinicznym leczeniu schorzeń cukrzycowych. Ponadto kwas chlorogenowy wpływa na pracę glukozo-6-fosfatazy, która ma wpływ na metabolizowanie glukozy, przez co zmniejsza nadmierne uwalnianie glukozy z wątroby cukrzyków.

Wspomaganie systemu odpornościowego i działanie przeciwko grzybom, bakteriom i wirusom

Badania udowadniają, że yerba wspomaga system odpornościowy organizmu. Naukowcy twierdzą, że jest to zarówno bezpośrednie działanie przeciwko grzybom, bakteriom i wirusom, jak również podniesienie poziomu ogólnej odporności organizmu. Odżywcze składniki tej rośliny prawdopodobnie odgrywają tu główną rolę, ale możliwe jest także, że inne czynniki mają na to wpływ, stymulując aktywność białych ciałek krwi odpowiedzialnych za system odpornościowy. Badania Instytutu Pasteura, przeprowadzone na ostrokrzewie paragwajskim wykazały jego bardzo ważną rolę w procesie regeneracji komórek ludzkiego organizmu.

Wyciąg z yerba mate skutecznie osłabia rozwój drożdżaka Malassezia furfur, który wywołuje m.in. łupież. Miejscowo stosowany wyciąg mógłby być alternatywnym środkiem na tę chorobę. Triterpenoidy zawarte w ostrokrzewie paragwajskim działają hamująco na pasożytniczego świdrowca amerykańskiego (Trypanosoma cruzi), wywołującego u ludzi i zwierząt chorobę Chagasa.

Inne właściwości yerba mate

Ekstrakt z yerba mate hamuje wytwarzanie enzymu HNE niszczącego elastynę i kolagen, a więc przeciwdziała zmniejszaniu elastyczności skóry i powstawaniu rozstępów i zmarszczek. Enzym HNE wywołuje także uszkodzenie tkanki w rozedmie płuc i reumatoidalnym zapaleniu stawów.

Dzięki właściwościom moczopędnym zmniejsza objawy zespołu napięcia przedmiesiączkowego (PMS) spowodowane zatrzymywaniem płynów i jest bardzo korzystna w przypadku schorzeń dróg moczowych.

Warto wiedzieć, że yerba większa działanie leków przeciwbólowych, np. ibuprofenu i paracetamolu oraz salicylanów.

Przeciwskazania do spożycia yerba mate:

Niepożądane działanie kofeiny

Zawarta w yerba mate kofeina (średnio od 0,4 do 1,7%, a niektóre źródłach podają zakres od 0,16% do 2,4%) jest środkiem psychoaktywnym z grupy stymulantów i nadmierne jej spożycie może wywołać silne pobudzenie psychoruchowe, kołatanie serca, silne zwiększenie wydalania moczu, nudności, torsje, utratę sił i bezsenność. U zdrowego dorosłego człowieka przedawkowanie może nastąpić po spożyciu 500 mg kofeiny w jednej dawce. Statystycznie taka ilość kofeiny zawarta jest w 2,94 litra yerba mate (17 mg/100ml), jednak w zależności od gatunku i sposobu parzenia ilość kofeiny może być znacznie większa, należy więc unikać spożywania zbyt dużych dawek mocnego naparu z yerba mate w jednej porcji. Początkującym zalecamy rozpoczęcie od zalewania małych ilości.

Ciąża, a picie yerba mate

Choć wyniki badań nie wykazały negatywnego wpływu yerba mate na ciążę i rozwój płodu, Food Standards Agency zaleca ograniczenie spożycia kofeiny podczas ciąży do 200 mg dziennie.

Karmienie piersią, a picie yerba mate

Kobietom karmiące piersią zaleca się ograniczenie spożycia yerba mate do 2 sklanek słabego naparu (np. z szaszetek) dziennie. Kofeina wnika do mleka matki i może być powodem nadmiernej pobudliwość dziecka oraz spowodować u niego zaburzenia snu.

Choroba wrzodowa i mate

Niektóre żródła jako przeciwskazanie do spożywania yerba mate wymieniają chorobę wrzodową żołądka. Prawdopodobnie mate (ostrokrzew paragwajski) może podrażniać i doprowadzić do prefroracji wrzodu. Brak jednak naukowych żródeł takich zaleceń.