Matero - kubek do yerba mate, tykwa do yerby, palo santo, matera

Jakie naczynie do yerba mate?

Do przygotowywania yerba mate wykorzystuje się kilka typów naczyń matero. Najpopularniejsze są kubki do yerba mate wykonane z owocu tykwy, drewna, ceramiki oraz rogu. Wszystkie te naczynia z pewnością wpływają na smak yerba mate. W Ameryce Południowej naczynia nazywa się matero. Najpopularniejsze zrobione są z owoców tykwy pospolitej. Otwór w tykwie jest z reguły przykrywany kołnierzem, który zapobiega pękaniu i wyszczerbianiu się. Są dwa typy matero wykonywane z owoców tego samego gatunku. Jedna wykonana z dolnej części owocu typ argentyński oraz porongo naczynko typu brazylijskiego wykonana z górnej części owocu. Posiada grube, twarde ścianki oraz dłużej utrzymująca temperaturę. Jest ona odporna na pękanie i mniej podatna na pleśnienie.

Matero Palo Santo to drewniane naczynie do yerba mate o przyjemnym, żywicznym aromacie uwalniającym się podczas przygotowywania i picia yerba mate. Palo santo to określenie kilkunastu gatunków drzew. Najbardziej popularnym jest Bursera graveolens i gwajakowca lekarskiego Guaiacum officinale. Spotykamy również matero z drewna Algarrobo oraz Lapacho.

Inne naczynie do yerba mate to guampa. Naczynia te są wykonywane z rogu bydlęcego lub kopyta. Guampa jest naczyniem tradycyjnie używanym do picia lodowatej yerby tereré. W Paragwaju popularne są naczynia bambusowe, zarówno przeznaczone do przygotowania tereré jak też yerba mate na ciepło. Coraz większą popularność w krajach Ameryki Południowej zdobywają matero gliniane ceramiczne i szklane. Spotykane w różnych kształtach najczęściej tykwa lub porongo, oprawione w skórę. Matero ceramiczne i szklane są łatwe do czyszcenia i proste w użyciu jako kubek do yerby.

Jakie matero jest najlepsze?

Palo Santo

Drewniane matero jest elitarnym wyborem, ale też dość rozsądnym rozwiązaniem. Ceny naczyń z drewna są wysokie, gdyż zostały zrobione z rzadkiego i drogiego drewna, którego ilości przeznaczone na rynek komercyjny są limitowane przez kraje w których rosną. Te gatunki występują, naturalnie jedynie w Ameryce Południowej. Sama nazwa Palo Santo, w języku hiszpańskim znaczy Święty Pień. Źródła podają, iż od tysięcy lat mieszkańcy okolic, w których rosną drzewa wykorzystywali je w wielu aspektach życia codziennego, w rytuałach oraz w indiańskiej medycynie.

Drewno to wnosi do napoju delikatny posmaku i aromat, którym zachwyca znawców yerba mate na całym świecie. Kolor drewna jest w barwach zieleni i sięga aż do głębokich brązów. Barwa naczyń zależy od stopnia wysuszenia, stanu rośliny, pory roku w jakim była ścinana oraz od przechowywani. Co ważne, zapach oraz kolor naczyń niewiele się zmieniają podczas użytkowania. Nawet kilkanaście lat od ścięcia, drewno jest w stanie skleić swoje własne pęknięcie wonną żywicę. Dlatego mówi się iż palo santo nigdy nie umiera. Oczywiście to zdarza się, drewno które było zimne, zalewa się ciepłą wodą i pęka, ale nie ma się co martwić po pierwsze zewnętrzna ścianka jest na tyle gruba że napar nie przecieknie a po wtóre po kilku miesiącach samo się zregeneruje i wtedy pękniecie po prostu zniknie.

Matero wykonane z Palo Santo nie mogą być pozostawiano z suszem na więcej niż na 1-2 dni. To czas w którym nic złego z matero się nie stanie. Palo Santo najczęściej ma od 80 do 300 ml pojemności, choć tak duże naczynka są już dziś rzadkością z uwagi na ograniczenia w eksporcie. Najszybciej zregenerują się Palo Santo okute na zewnątrz aluminium lub stalą. Palo Santo pozbawione okucia z metalu mogą popęknąć bardziej. Zdarza się iż nie są w wstanie wystarczająco się zregenerować.

Coraz bardziej popularne stają się matero z drzew Algarrobo, Nandubay, Calden oraz Imbuia. Te naczynka z Argentyny, Brazylii i Paragwaju nie są aż pachnące jak Palo Santo ale spełniają swoje zadanie równie dobrze.

Tykwa do yerba mate?

Suche, zdrewniałe owoce rośliny o tej samej nazwie to właśnie tykwy. Są małe od 100 ml do dużych nawet 400 ml. Nie ważą zbyt wiele są leciutkie, fajnie trzyma się je w dłoni, tworzą wyjątkowy klimat. Co ważne, wpływają dodatnio na przyrządzaną w nich yerba mate, bo ich ścianki nasycają się esencją przygotowanego w nich naparu. Tak samo jak w przypadku naczyń wykonanych z drewna, bardzo dobrze utrzymują ciepło. Dzięki tym właściwościom, świeżo przygotowane napary z yerba nie parzą. Tykwa ma jeszcze jedną cechę w zimne dni, przyjemnie jest trzymać ją w dłoniach i cieszyć się gorącą yerba. Naczynka utrzymują dość długo temperaturę yerba mate, a napary w nich przygotowane są po prostu świetne. Ich naturalne pochodzenie sprawia, iż pomimo lekkości, są bardzo wytrzymałe. Takie naczynka nie rozbijają się podczas upadku z wysokości stołu lub biurka. Jedną z cech tykiew jest tzw. "pocenie się" od spodu. Mała kropelka naparu na dnie jednak nie nie stanowi żadnego problemu. Wystarczy mała korkowa podkładka i mamy problem z głowy.

W przypadku tykiew, należy baczniej zwracać uwage na ich konserwację i długość pozostawiania w nich naparu niż w przypadku pozostałych naczynek. Ponieważ, zostały wykonane z naturalnego owocu, może wdać się w nie pleśń. Najczęściej dzieje się to wtedy, kiedy źle się je użytkuje. Pleśń zjawia się tam gdzie następuje nieprzerwany kontakt z wilgocią. Naczynia wykonane z owocu tykwy trzeba regularnie suszyć. Zostawiając do wyschnięcia zawsze wylotem do góry. Suszenie powinno się przeprowadzać co najmniej raz na 2 dni. Podczas stałego użytkowania nawet częściej.

Każda przeznaczona do przygotowywania w niej yerba mate tykwa, wymaga od nas przeprowadzenia jej przez proces wstępny. Zawsze przed pierwszym użyciem należy zrobić tykwie curado. To prosty, zabieg, owoce standardowo zawierają wewnątrz resztki nasionek, miąższu. W procesie usuwa się je i hartuje tykwę tak, by jak najdłużej spełniała swoje zadanie.

Matero ceramiczne

Pierwszą z zalet naczyń wykonanych z gliny, a potem wypalonych, zwanych ceramicznymi jest to, iż nie musimy ich specjalnie przygotowywać ani w wyjątkowy sposób o nie dbać. Naturalnie ich cecha jest kruchość. Jedyne, co grozi materu ceramicznemu to rozbicie się o podłogę. Trzeba podkreślić, iż naczyń do yerba mate wykonanych z ceramiki nie trzeba konserwować. Dodatkowym ich atutem jest to, iż nie zmieniają one swojego wyglądu wraz z upływem czasu. Nie śniedzieją, nie butwieją i nie psują się gdy zostawimy w nich wilgotną yerba mate nawet na kilka tygodni. To wprost wymarzone naczynie dla zabieganych.

Ogromną zaletą naczyń ceramicznych jest duży wybór. Począwszy od malutkich naczynek o pojemności 120 ml do ponad 450 ml. Wśrod tych naczyń nie brakuje wzorów i modeli. Ogrom kształtów, szkliw, designów i barw to ich esencja. Warte uwagi są wytwarzane ręcznie przez polskich artystów i rzemieślników matero z pracowni Las Mater.

Cechą naczyń wykonanych z taniej ceramiki jest szybkie oddawanie ciepła. Zewnętrzne powłoki dość szybko się nagrzewają. Naczynka wykonane ręcznie, posiadają grubsze ścianki i lepiej utrzymują temperaturę. Ceramika nie wpływa na smak i zapach yerby, co dla niektórych może być atutem.

Matero ze szkła i stali nierdzewnej

Ich cechą jest trwałość oraz neutralność. Łatwo je myć oraz nie trzeba o nie szczególnie dbać. Wystarczy woda i odrobina czasu. Wśród naczynek z metalu można znaleźć takie, które są obite naturalną lub sztuczną skórą lub materiałem wtedy warto zaczerpnąć dodatkowej informacji na temat ich użytkowania i konserwacji.

Jeśli nie masz doświadczenia, polecamy wybrać kubek o pojemności ok. 250 ml. Dobrze jest na starcie przygotowywać yerba mate w mniejszym matero. Uzyskuje się w nich napar łagodniejszy, o delikatnym smaku i mniejszym działaniu.

Jak dbać o matero lub tykwę?

Yerba mate przygotowana w takich naczyniach to źródło dodatkowych doznań smakowych. Pamiętajmy, że przepłukiwanie ich ciepłą wodą na pewno nie wystarczy i trzeba stosować inne zaawansowane metody. Aby służyło nam przez długie lata nie wolno iść na skróty i pozostawić ich losu samemu sobie, po prostu trzeba je przygotować, a potem umiejętnie o nie dbać.

Naczynko gliniane lub ceramiczne

Te naczynka potrafią być małymi dziełami sztuki i występują w bardzo wielu kształtach i kolorach, czasem bywają surowe i bez ozdób, a czasem są pięknie zdobione i szkliwione wewnątrz i na zewnątrz. Matero z gliny, ceramiki lub porcelany jest dobrym rozwiązaniem dla osób początkujących, gdyż nie wymaga szczególnej uwagi i pielęgnacji. Naturalnym jest, że może się ono stłuc, jednak pozostawione w niej fusy yerba mate z pewnością nie zaszkodzą takiemu naczyniu tak jak w przypadku zwykłej tykwy. Są jedynymi z naczyń służącymi w przygotowaniu naparu yerba mate, które jeśli producent na to zezwala można umyć w zmywarce lub użyć płynu do mycia naczyń. Ceramiczne i gliniane matera produkowane są w bardzo rożnych pojemnościach, znajdujemy tu poręczne matero 200 – 250 ml oraz potężne 350 ml pojemności.

Tykwa – calabasa (calabaza)

Naczynie wykonane z naturalnego, wysuszonego, zdrewniałego owocu Lagenaria siceraria czyli tykwy pospolitej. Aby cieszyć się długo jej pięknem i walorami użytkowymi trzeba o tykwę dbać. Przed każdorazowym użyciem należy ją wyparzyć wrzątkiem, a co kilka tygodni dodać do gorącej wody łyżeczkę sody i zostawić w naczynku taki roztwór na co najmniej pół godziny. Warto zwrócić szczególną uwagę czy na ściankach lub dnie owocu nie pojawiła się pleśń. Jeśli mamy taki podejrzenia należy tykwę wymienić na nową, a sam owoc pozostawić sobie na pamiątkę zamieniając go na wielce estetyczny piórnik lub pudełko na długopisy ;-). Po wypiciu yerba mate, koniecznie należy wyrzucić z niej fusy, po czym wypłukać naszą tykwę zimna wodą i osuszyć. Nie należy zostawiać naczynia na długo z mokrymi fusami w jej wnętrzu.

Charakterystyczny kształt owocu, na dole szeroki i zwężający się ku górnemu otworkowi (mówimy tu o rodzaju argentyńskim) sprawia, że zalewając susz stopniowo odpowiednią wodą, wilgotnieje on stopniowo - szybciej w dolnej partii. Dzięki temu liście i patyczki suszu yerba mate uwalniają swoją drogocenną esencję w bardzo naturalny sposób po każdorazowym zalaniu wodą. Przed rozpoczęciem używania należy wykonać tzw. curado. Używamy do niego zwykłej yerba mate - najlepiej użyć świeżego suszu, ale mogą to również być fusy. Susz wsypujemy do około połowy objętości naczynka. Zalewamy ciepłą lub gorącą wodą, odstawiamy na minimum 12 godzin, choć lepiej będzie zostawić go w tykwie dłużej, nawet przez dobę.

Po opróżnieniu i wypłukaniu zobaczymy w jej wnętrzu kawałki łupiny oraz pestki z miąższem. Należy je dokładnie wyskrobać, czy to za pomocą łyżeczki do herbaty, nabierki do kawy, czy też ręcznie. Należy w tym momencie bardzo uważać aby nie przedziurawić ścianki matero. Nawet minimalne pęknięcie czy też drobna ryska spowodują, że yerba mate będzie wyciekać. Wtedy dobrym sposobem będzie zaklejenie wycieku przy pomocy kleju do środków spożywczych, który czasem ratuje sprawę. Tykwę należy teraz odstawić na 12-24 godzin aż do całkowitego wyschnięcia. W pierwszych miesiącach użytkowania dobrze jest czasami natrzeć oliwą zewnętrzne ścianki. Po pewnym czasie picia yerby tykwa stanie się w środku zielona i jest to naturalne zjawisko. Zaparzanie przez dłuższy czas ziołowych lub aromatyzowanych yerba mate jednego rodzaju np. smakowych yerba mate green może spowodować nasycenie ścianek naczynia ich aromatem, który przeniknie do naparu po zaparzeniu tradycyjnej yerba mate bez dodatków. Pojemność tykw znacznie rożni się między sobą, argentyńskie mają się w granicach 200 - 400 ml, brazylijskie dochodzą do 600 ml. Wiele tykw ozdobionych jest wirolą, czyli specjalnym metalowym kołnierzem chroniącym nasze usta przed nierównymi brzegami otworku, a sama tykwę przed wyszczerbieniem.

Tykwa - porongo i calabaza (calabasa)

Z owocu tykwy (Lagenaria siceraria) można zrobić dwa odmienne naczynia do yerba mate: PORONGO z grubszej części przyogonkowej oraz TYKWĘ KLASYCZNĄ (CALABAZĘ) z części przykwiatowej. Porongo może mieć ściany nawet do 2 cm grubości, a ściana calabazy zazwyczaj nie przekracza 2-3 mm.

Porongo

Porongo wykonane jest z górnej części owocu tykwy. Plantatorzy w północnej Argentynie, którym zleca się uprawę tykw na porongo pozwalają owocom urosnąć do dość sporych rozmiarów. Owoc na porongo osiąga niejednokrotnie nawet 40 cm długości. Matero tego typu spotkamy ozdobione materiałami, rzeźbieniami, mogą być obszyte skórą lub masą plastyczną. Niejednokrotnie matero te maja piękne wirole ze srebra i alpaki. Wśród tych naczyń znajdziemy matero ze zdobieniami wykonanymi z gliny i ceramiki. Naczynia typu porongo używa się głównie na terenie Brazylii i Urugwaju, gdzie popularne są bardo drobno cięte yerba mate jak Canarias, czy Sara lub yerba mate w postaci Chimarrao, czyli pyłu przypominającego mąkę z dużymi gałązkami. Ostatnio pojawiła się w Brazylii moda na matero wykonane z plastiku przypominające kształtem porongo. Jednak nie polecamy stosowania tego rodzaju „tykiew”.

Ścianki porongo są grube i maja nawet do 1 cm grubości, najczęściej posiadają metalowy stojak w który są wstawiane, ale zdarzają się z naturalnie spłaszczoną częścią owocu, przypominające duże kielichy. Porongo nie wymaga wykonania pełnego curado tak jak zwykła, cienkościenna tykwa. Od czasu do czasu należy je wyparzać wodą z łyżeczką sody kuchennej. Nie powinno się zostawiać w tykwie fusów z suszu yerba mate green. Porongo są wiele bardziej odporne na pękanie niż zwykła tykwa. Nie ma też potrzeby nacierania ścianek oliwą.

Algarrobo, Lapacho i Palo de Rosa

Matero wykonane z drewna Algarrobo są bardzo podobne do pachnących i poszukiwanych w Europie mater z palo santo, ale po prostu nie pachną. Drewno cytrynowe to bardzo jasne drewno przypominające kolorem sosnę, a naczynia z niego najczęściej okute jest aluminium. Oba te rodzaje mater są dużo tańsze i częściej spotykane niż palo santo, które w Paragwaju jest pod specjalnym nadzorem i czasem eksport tych naczyń jest po prostu zabroniony. Tego typu matero są polecane są do tradycyjnych yerba mate elaborada, łatwo przechodzą ich smakiem. Co jest ich walorem? A to że łatwo zmieniają kolor, a esencja mate powoduje, że ich środki stają się po pewnym czasie użytkowania zielone i pachną yerba mate. Zielone plamy od naparu yerby są dobrym znakiem i świadczą, że matero nam szybko nie pęknie.

Palo Santo

Do wyrobu tego typu mater nazywanych też „Świętym Drzewem” wykorzystywane są pnie gwajakowca lekarskiego lub drewno drzewa Burserea graveolens, rosnącego w dżungli amazońskiej. Tradycyjnie było ono wykorzystywane przez szamanów i znachorów. Ze względu na duże zapotrzebowanie przemysłu drewno palo santo okresowo bywa pod ochroną. Kiedy przygotowujemy w tych naczyniach yerba mate, drewno w połączeniu z wywarem wydziela olejek eteryczny – gwajakol, który delikatnie zmienia smak naparu.

By zapobiec pękaniu naczynia, wypada przed użyciem przepłukać je ciepłą wodą i pozostawić do wstępnego nasiąknięcia. Kolejnym krokiem będzie nasmarowanie środka matero masłem lub oliwą i pozostawienie go w ten sposób na dobę. Na koniec przepłukujemy matero gorąca wodą spłukując resztki oliwy lub masła. Do przygotowywania ciepłej yerba mate najlepiej jest używać matero okutego w całości metalem. Okute palo santo rzadziej pęka, a nawet jeśli pojawią się pęknięcia to dalej można je używać.

Wśród naczyń tego typu można wyodrębnić naczynia nazywane pampeano. W naczyniu typu pampeano wodę wlewamy do specjalnej rynny umiejscowionej na górnej krawędzi matero. Rynienka posiada otworki, wydrążone w ściankach matero. Woda przelatuje przez nie i spływa po ściankach naczynia. Argentyńczycy używają pampeano by więcej razy zalewać susz, ponieważ  tym sposobem susz równomiernie naciąga podczas kolejnych zalań. W pampeano prostsze jest przygotowanie naparu, ponieważ nie ma potrzeby potrząsania naczyniem i układania suszu po jednej ze stron matero.

Guampa

Słowo guampa pochodzi od słowa „wampa” oznaczającego „róg” w języku keczua. Używane jest tradycyjnie w północnej Argentynie i Paragwaju. Naczynie to wykonane jest z najczęściej rogu lub kopyta bawołu. Ostatnimi czasy w Argentynie i południowej Brazylii stały się popularne naczynia wykonane ze szlachetnej stali lub różnego rodzaju tworzyw imitujące kształt guampy. Nie polecamy tego rodzaju naczyń, bo smak plastiku zdarza się przedostawać do yerba mate bardzo go psując. Ten rodzaj naczyń do yerba mate nadaje się przede wszystkim do przyrządzania terere, czyli napoju na zimno. Jest ono powszechnie stosowane do dziś przez Indian i mieszkańców pampy. Guampy obszyte skórą lub z pięknymi ozdobami wykonanymi ze szlachetnego metalu to stosunkowo drogie matero wykonywane ręcznie w bardzo dobrych pracowniach. Naczynie nie powinno być od razu zalewane gorącą wodą. Przed pierwszym użyciem guampę należy moczyć zimną wodą z odrobiną alkoholu przez co najmniej dobę, a potem starannie wypłukać.

Naczynie z bambusa

Te wytrzymałe naczynia spotykamy najczęściej w północnej Argentynie i Paragwaju. Są trwałe, łatwo nie pękają i mają dość dużą pojemność sięgającą nawet do 400 ml. Nie wymagają żadnego przygotowania, bo bambus nie chłonie wody. Najczęściej stosuje się je do picia yerba mate na zimno, czyli terere. Zdobione indiańskimi motywami, czasem okute wirolą potrafią osiągać znaczne ceny ze względu na ich kunsztowne wykonanie.