ILEX GUAYUSA – mało znany brat Yerba Mate

Wśród ostrokrzewów zawierających pobudzające ksantyny (czyli kofeinę i koleżanki) najbardziej znany jest oczywiście Ilex Paraguariensis, czyli yerba mate. Drugie miejsce na podium dzierży Ilex Vomitoria stosowany rytualnie przez Indian północnoamerykańskich. Trzeci, i zdecydowanie najbardziej tajemniczy jest ILEX GUAYUSA.

Rdzenna ludność Ekwadoru, czyli pierwsi konsumenci i odkrywcy tej rośliny, stosuje ilex guayusa  od starożytności (zwanego też „wayusa” przez Indian Kichwa z amazońskiej części Ekwadoru). W miarę upływu czasu sława zioła wędrowała poprzez tereny Peru daleko na południe – liczące ponad półtora tysiąca lat liście zostały znalezione w grobowcu szamana wysoko w boliwijskich Andach – daleko poza naturalnym zasięgiem rośliny. Ilex guayusa jest drzewem osiągającym znaczne rozmiary, a jego suszone liście zawierają aż do 4% czystej kofeiny, co stawia go na pierwszym miejscu na Ziemi wśród roślin zawierających kofeinę.

Ilex Gayusa (Wayusa), mało znany brat yerba mate, którego ojczyzną są amazońskie dżungle Ekwadoru

Jednak działanie Wayusa nie jest typowe dla roślin zawierających pobudzające ksantyny – nie jest wyłącznie stymulujące – jest jednocześnie  energetyzujące i relaksująco-uspakajające oraz może wywoływać świadome sny z zachowaniem czujności na zewnętrzne bodźce. Dzięki tej właściwości był bardzo ceniony przez amazońskich myśliwych, którzy udając się na spoczynek podczas nocnych łowów mogli słyszeć zbliżającą się zwierzynę. Z tego powodu określili go mianem „Nocnego Stróża”. Guayusa jest stosowany również jako domieszka do legendarnej mikstury wizyjnej ayahuasca – łagodzi jej niepożądane działanie i zmniejsza senność. Udokumentowane zostało, iż sam napar z guayusa stosowany w bardzo wysokich dawkach wywołuje efekty halucynogenne. Zapewne takie spektakularne działanie nie jest wywoływane przez samą kofeinę, a stanowi wypadkową działania wielu, nie do końca jeszcze poznanych składników rośliny. Inne czynne związki występujące w dużych ilościach w ilex guayusa, czyli teobromina i teofilina, również nie posiadają takich właściwości.

Indianie z zachodnich rejonów Amazonii spożywają napar z tego zioła w podobnych celach jak yerba mate, czyli dla zwiększenia witalności, poprawy koncentracji i usunięcia ospałości. Guayusa stosowany jest też jako środek przeciw bólom głowy i mięśni, w leczeniu przeziębienia oraz dla obniżenia ciśnienia krwi. Uważa się też, że pobudza seksualne i zwiększa libido. Do sporządzenia naparu stosuje się kilkakrotnie mniej suszu, niż do yerba mate i tak samo jak mate, można go zalewać wiele razy. Wywar z gayusa ma przyjemny i łagodny smak jednak czasami może być zbyt mocny i spowodować zatrucie, w przypadku przekroczenia dawki członkowie plemienia Achuar Jivaro z amazońskich rejonów Peru i Ekwadoru prowokują wymioty, by uniknąć skutków przedawkowania – bólu głowy, pocenia się i drgawek.

Ilex guayusa dopuszczony jest do legalnej sprzedaży na całym świecie, ale nie powinny go spożywać osoby biorące leki przeciwdepresyjne z grupy SSRI (np. Prozac, Zoloft) ponieważ jest inhibitorem MAO o dość znacznej sile.

Ilex guayusa dopuszczony jest do legalnej sprzedaży na całym świecie.