Chmiel (Humulus lupulus L.)
Chmiel zwyczajny jest byliną z rodziny Konopiowatych (Cannabaceae) i został opisany we wszystkich ważniejszych farmakopeach
Występuje w Europie, na Syberii i w Ameryce Północnej. W Polsce rosnie dziko w całym kraju w miejscach wilgotnych. Często jest uprawiana na plantacjach dla potrzeb przemysłu farmaceutycznego i zielarskiego.
Surowcem zielarskim są szyszki chmielu (Strobili Lupuli) zbierane w sierpniu, na początku dojrzewania, kiedy nabierają odcienia zielono-żółtego. Drugim, cennym surowcem są gruczoły chmielowe (Glandulae Lupuli) – lepki proszek zwany lupuliną.*
Słowianie nauczyli się od Finów i Tatarów chmielenia piwa i miodu i dzięki nim ten zwyczaj rozpowszechnił się w całej Europie. W Polsce znany był w średniowieczu i dość powszechnie używany głównie jako przyprawa do piwa, miodu czy ciasta. **
W kulturze ludowej chmiel odgrywa ważną rolę w obrzędach weselnych.
W dzień weselny, matka panny młodej, obsypuje chmielem z fartucha wszystkich biesiadników jadących na furach. A robi to śpiewając pieśń o chmielu:
„(...) Żebyś ty chmielu na tyczni nie lazł,
Nie robiłbyś ty z panienek niewiast:
Ale ty chmielu na tyczki włazisz,
Nie jedną pannę wianeczka zbawisz”.**
W lecznictwie ludowym używano odwaru z chmielu do leczenia gorączki, febry, przeciw potom suchotniczym, w kłuciach w boku i obmywania opuchłych ran. Okładano nim też bolące części ciała u ludzi i bydła. A na bezsenność dawano poduszki wypchane chmielem.**
W XIX wieku wyciągi z szyszek oraz lupulina były zalecane w leczeniu nadpobudliwości płciowej, zaburzeń oddawania moczu i wytrysku nasienia. Ponadto przy bolesnym wytrysku nasienia z uczuciem pieczenia w kroczu (choć świadczy to często o infekcjach układu moczowo-płciowego – wówczas stosowano równocześnie środki antybakteryjne, odkażające układ wydalniczy, ale czasem – o zaburzeniach perystaltyki nasieniowodów i cewki na tle zaburzeń czynnościowo-psychicznych). W użyciu były czysta lupulina (proszki), syrop, nalewka chmielowa, ekstrakt z szyszek suchy, płynny i gęsty. ***
Składnikami czynnymi szyszek chmielu są: olejek eteryczny, garbniki, żywica, mircenol – alkohol terpenowy i jego estry związane z kwasami: izowalerianowym, oenantowym, pelargonowym, masłowym i octowym; ponadto humulon = kwas alfa-goryczochmielowy; lupulon = kwas beta-goryczo-chmielowy; chinony, asparagina, cholina, triterpen – hopanon, chalkony, flawonoidy (kwercetyna). Czysta lupulina zawiera olejek eteryczny (4-6%), żywice (40-50%), woski (15-25%).****
Szyszki chmielu mają pewne działanie uspokajające, nasenne, rozkurczowe i przeciwlękowe.
Lupulina to gruczoły olejkowe kwiatostanów chmielu. Ma postać żółtego lub brązowego proszku o swoistym silnym zapachu. Wywiera wpływ estrogenny, ale zarazem obniża popęd płciowy i wrażliwość mięśni.
Szyszki chmielu, szczególnie w połączeniu z glistnikiem zapobiegają objawom „uderzenia krwi do głowy” oraz nerwicom w okresie przekwitania. Gorzkie substancje zawarte w szyszkach chmielu pobudzają wydzielanie soków trawiennych przyspieszają trawienie.
W celu spotęgowania działania uspokajającego i antynerwicowego, szyszki chmielu można łączyć w mieszankach z kłączami kozłka – Rhizoma Valerianae, zielem męczennicy – Herba Pasiflorae oraz zielem melisy – Folium Melissae. ****
Szyszki chmielu wchodzą w skład mieszanki Pankreaflos, która stosowana jest w zaburzeniach trawienia związanych z niedostatecznym wydzielaniem soków trawiennych i kamicą żółciową, a także pomocniczo w niedomaganiu trzustki, jako składnik uspokajający niwelują stany napięcia w układzie trawiennym. *****
Sposób użycia:
Napar: 1-2 łyżki rozdrobnionego surowca zalać 1 szklanką wrzącej wody; odstawić pod przykryciem na 30 minut, przecedzić. Pić 2 razy dziennie po 100-200 ml.
Nalewka chmielowa – Tinctura Lupuli 1:3 – 5 ml 3 raz dziennie w 100 ml wody.
Można podać jednorazowo 10 ml nalewki w razie silnego podniecenia nerwowego lub nerwicy wegetatywnej.****
Mieszanka na nerwicę żołądka, serca i jelit według H. Różańskiego:****
szyszki chmielu – 1łyżka
kłącze tataraku – 1łyżka
ziele dymnicy – 1łyżka
Wymieszać, 1łyżkę mieszanki zalać 1 szklanką wrzącej wody; odstawić pod przykryciem na 30 minut, przecedzić. Pić 2 razy dziennie po 100-200 ml.
* Aleksander Ożarowski, Wacław Jaroniecki, Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie, Warszawa 1987.
** Monika Kujawska, Łukasz Łuczaj, Joanna Sosnowska, Piotr Klepacki, Rośliny w wierzeniach i zwyczajach ludowych, Słownik Adama Fishera, Wrocław 2016.
*** Henryk Różański, http://rozanski.li/1941/gruczolki-chmielu-glandulae-lupuli-w-medycynie-xix-i-poczatku-xx-wieku/
**** Henryk Różański, http://rozanski.li/1224/strobilus-lupuli-et-lupulinum-czyli-chmiel-jako-sedativum/
***** Mateusz E. Senderski, Prawie wszystko o ziołach i ziołolecznictwie, Podkowa Leśna 2017.
