Mniszek Lekarski (Taraxacum officinale)
Mniszek lekarski (Taraxacum officinale)
Mniszek lekarski jest pospolitą rośliną z rodziny Złożonych (Compositae), która rośnie w Europie Azji, Ameryce Północnej, występuje na łąkach, na ugorach, w sadach i na pastwiskach, często tworzy duże zbiorowiska.Bylina ta dorasta do 50 cm wysokości, ma lancetowate liście zielone, nagie lub nieco owłosione, wcinane, wydłużone, wąskie, po środku posiadają główny przewód mleczny - przewodzący, tworzący z obu stron blaszki liściowej uwypuklenie (żeberko). Ma kwiaty języczkowe, żółte, na pustych wewnątrz szypułkach; owoc - niełupka z puchem. Kwitnie od kwietnia do lipca.
Do celów leczniczych wykorzystuje się korzeń, liść lub całe ziele i sam kwiat - Radix, Folium, Herba et Flos Taraxaci.*
W dawnej medycynie ludowej stosowano sok z mniszka na zaziębienie, na duszność i ból w uszach. Odwar z korzeni pito na puchlinę. Świeży sok wyciśnięty z korzeni mniszka stosowano przeciw żółtaczce. Ugotowany mlecz stosowano na wymioty, a sok mleczny goił brodawki i likwidował ból zęba. Mniszek podawano również krowom aby miały dużo mleka. **
Od dawna był lubianym i powszechnie stosowanym środkiem żółciotwórczym, żółciopędnym, wzmagającym diurezę, pobudzającym przemianę materii, odtruwającym, poprawiającym trawienie. Kwiaty z mniszka regulują miesiączkowanie i znoszą napięcie przedmiesiączkowe. Zalecane były dawniej przy upławach i niskiej płodności. ***
Szymon Syreński - polski lekarz i botanik z przełomu XVI i XVII wieku w swoim Zielniku - podaje tez inne nazwy mniszka: Popiagłowka, Mnisza głowka, Mlecz świni, Mlecz psi, Papawa, Radiki, wilczy ząb, świni pysk.
Zaznacza Syreniusz, że mniszek nadaje się do używania jako sałata.
Sok mniszkowy klarowany zalecał Syreniusz: ‘Krwią charkaiącym (…) Zołądkowi zbytnie gorącemu / Wątrobie z zamulenia nader rozgrzaney / Zołtey / y Zieloney niemocy’, poza tym na puchlinę, wszelkie gorączki.
Sok mniszkowy mleczny zalecał na osłabienie wzroku, na artretyzm tłuczone ziele przykładane na bolące miejsca, a na wszelakie rany i wrzody ziele gotowane w winie bądź piwie.
Zalecał Syreniusz z całego ziela mniszka (z korzenia, liścia i kwiatu) przyrządzić nalewkę: ‘Ta Kłociu w bokach / trunkiem bywa ratunkiem. Wątrobę wychładza y otwiera / a wychędaża. Zołtą y Zieloną choroby spądza y leczy. Puchlinę gorącą z ciała wywodzi. Gorączkom wszelakim pomaga. Sen przywodzi piiąc / y czoło omywając. Mocz zawściągniony wywodzi. Gorącość zbytnią ze wnętrzności oddala / y wygładza: na noc y rano każdym razem pięć albo sześć łyżek iey piiąc samę / abo trunek stołowy powszechny z nią mieszać (…) Wątroby gorącość zbytnią wychładza / płat albo chustę / we dwoie albo we troie zwinąwszy / w niey maczać a przykładać. Oczom gorącym y zapalonym. Wrzedzienicom y plamom na nich / uzyteczna / pusczaiąc iey po kilka kropli (…) Krosty czerwone na twarzy. Trędowacizny z gorącości krwie / y zapalenia wątroby spądza / często się nią umywając. Twarz abo cerę chędogą czyni / toż czyniąc. Bolenie głowy ze zbytecznego rospalenia uśmierza’ (z dodatkiem kamfory i octu różanego).****
Jak podaje dr H. Różański, 'napar, odwar i sok z mniszka rozkurczają mięśnie gładkie, regulują wypróżnienia. Wspomagają leczenie chorób skórnych i otyłości. Obniżają poziom cukru we krwi, dlatego są zalecane w fitoterapii cukrzycy i przy złej tolerancji glukozy. Mniszek ma również wyraźne działanie przeciwmiażdżycowe. Zapobiega odkładaniu złogów i kamieni żółciowych w układzie żółciowym. Zapobiega zastojom żółci. Jest uznawany za czynnik ochraniający wątrobę przed uszkodzeniem, marskością i stłuszczeniem.'
Korzeń mniszka ma właściwości prebiotyczne. Wielokrotnie był zalecany w leczeniu niedokrwistości, białaczki i chorób nowotworowych oraz przy ogólnym osłabieniu ustroju. Młode listki mniszka nadają się do spożywania w stanie surowym, w formie sałatek wiosennych czyszczących krew o odtruwających wątrobę, np. z oliwką, śmietaną.'***
Warto poczytać na blogu doktora o nowych badaniach naukowych. „Jednakże niektóre współczesne osiągnięcia należy też przemyśleć, uwzględnić w konkretnym przypadku chorobowym, przynajmniej należy być świadomym pewnych zagrożeń i następstw stosowania. Otóż: wyciągi z mniszka hamują alfa-Tumor Necrosis Factor = TNF-alfa, czyli czynnik martwiczy nowotworów oraz hamują produkcję interleukinę-1.” ***
Preparaty według dr H. Różańskiego *****
Napar: 2 łyżki ziela (liści) lub korzeni, albo 3 łyżki zmielonych kwiatów zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 100-200 ml.
Nalewka mniszkowa (mniszkówka): pół szkl. ziela (liści), korzenia lub 1 szkl. kwiatów zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3- 4 razy dz. po 5-10 ml.
Intrakt mniszkowy: pół szkl. świeżych zmielonych liści (ziela) lub korzeni, albo też 1 szkl. świeżych zmielonych kwiatów zalać 400 ml alkoholu 40-60% o temp. 70-80o C; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać jak nalewkę.
Sok mniszkowy: świeże umyte ziele i (lub) korzeń przepuścić przez sokowirówkę. Sok zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżeczce lub łyżce. Można go zakonserwować poprzez zalanie 40% alkoholem (100 ml soku na 100 ml alkoholu). Odrzuconą przez sokowirówkę masę można wykorzystać na macerat: pół szkl. masy roślinnej zalać 1 szkl, wody przegotowanej o temp. pokojowej; macerować 6-8 godzin, przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 100-200 ml. Większą ilość maceratu przechowywać w lodówce, nie dłużej jednak jak 5 dni.
Miód mniszkowy: na każdą łyżkę świeżego zmielonego ziela lub korzenia (może być też suche) dać 2 łyżki miodu i 10 kr. alkoholu lub gliceryny, wymieszać. Zażywać 3 razy dz. po 1 łyżce. W tej samej proporcji miesza się miód z sokiem mniszkowym. *****
* Aleksander Ożarowski, Wacław Jaroniecki, Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie, Warszawa 1987.
** Monika Kujawska, Łukasz Łuczaj, Joanna Sosnowska, Piotr Klepacki, Rośliny w wierzeniach i zwyczajach ludowych, Słownik Adama Fishera, Wrocław 2016.
*** Henryk Różański, https://rozanski.li/385/taraxacum-mniszek-w-fitoterapii-w-swietle-wsplczesnych-badan-mniszek-a-nowotwory-i-wirusy-czyzby-sprzyjal/
**** Szymon Syreński, Zielnik D. Symona Syrenniusa, TOM IV (Księgi 913-1246), Kraków 1613 – Krosno 2017.
***** Henryk Różański, http://www.gramzdrowia.pl/arzt-henry-rozanski/herb/mniszek-lekarski-taraxacum-officinale-compositae.html