Tatarak (Acorus calamus L.)

Tatarak (Acorus calamus L.) jest to bylina z rodziny Obrazkowatych (Araceae), pochodząca z Azji Środkowej, skąd przeniesiona została do Europy. W Polsce występuje nad brzegami wód stojących i na moczarach. Do celów leczniczych zbiera się kłącze - Rhizoma Calami (długie, walcowate, podwodne) od wiosny do jesieni. Surowce suszy się w temp. do 40o C, kłącza można pokroić i wysuszyć w otwartym piekarniku ogrzanym do temp. 60o C. *

W Polsce tatarak jest już wymieniany w piśmiennictwie średniowiecznym pod nazwami tatarskie ziele, czasem tatarski korzeń, a to dlatego, że przybył do kraju z Tatarami. Inne nazwy ludowe to szuwar, łabuzie, ajer, sasyna, kalmus. **
W  kulturze ludowej występuje w stroikach na różne święta, w palmach na Wielkanoc, jako ozdoba ołtarzy na Boże Ciało. W wigilię św. Jana dawano tatarak bydłu do jedzenia i upychano w szczeliny obory, aby zabezpieczyć się przed czarami.**
W medycynie ludowej miał bardzo szerokie zastosowanie: jako środek rozgrzewający i wzmacniający żołądek, na bóle wewnętrze, przeciw nudnościom, zaziębieniom, przeciw febrze, na suchoty, przyrządzano kąpiele wzmacniające z tataraku i maści na oparzenia i puchlinę, służył do pielęgnowania włosów a także do wypędzania robactwa z domu.**

Według piśmiennictwa św. Hildegardy z Bingen, tatarak jest afrodyzjakiem. 'Usuwa bladość skóry, pobudza trawienie, wzmacnia żołądek, leczy reumatyzm i artretyzm'. Hildegarda zalecała tatarak w leczeniu schorzeń śledziony, układu moczowego i wątroby. 'Tatarak usuwa zaflegmienie układu oddechowego. Wzmacnia włosy'.***

Jak pisze Syreniusz w swoim Zielniku: „Korzeń tego ziela (…) wątrobę zaziębioną rozgrzewa(…) Bolenie boków z rozpierania zwietrzności (…) Natargnieniu / narwaniu / któregokolwiek członka w swym stawie / leczy (…) Kurcze y członkow pokrzywienie rozprasza y leczy (…) Przepukliny leczy (…) Usczknionym od węża / y od innych bestiy iadowitych / Sok z Tatarskiegoi ziela korzenia / z winem starym mocnym pić dobrze (…) Miesieczną chorobę białogłowska wzbudza (…) boleści maciczne układa (…) oczu zamierzknienie y zaćmienie oddala/ sokiem tego ziela pomazując (…) Sleziony zatwardziałość odmiękcza y leczy / także y wątroby.”
Dalej mistrz podaje przepis na maść tatarakową: ’Maść z Tatarskiego Ziela / na zatwardzenie Sleziony y Watroby / tym sposobem może być działana: Wziąć Soku z korzenia Tatarskiego ziela z półtora funta / Oliwy trzy łoty / octu winnego kwartę / Amoniaku cztery łoty / Serapinum dwa łoty. To wszystko przez noc w wolnym Occie winnym moczyć / po tym przydać korzenia Ziela Tatarskiego / co namieley utartego / ileby było potrzeba / a wespół co nalepiey umieszawszy / tą mascią prawy i lewy bok nacierać.’
Tatarak był w czasach Syreniusza panaceum także na: ‘Bolenie ciężkie w Piersiach’, dychawicę y duszność w Piersiach’, ból zębów, choroby pęcherza, zółtaczkę, potłuczenia, liszaje oraz środkiem na wzbudzenie ‘Zadzy y chciwości cielesney’.****

Wyciągi z tataraku mają działanie żółciopędne, rozku­rczowe, przeciwzapalne, silnie odkażające, rozgrzewające, wykrztuśne, przeciwbólowe, uspokajające, napotne, słabo przeciwgorączkowe, wiatropędne, tonizujące, moczopędne, osłaniające; ponadto pobudzają wydzielanie śliny, soku żołądkowego, trzustkowego i jelitowego; zwiększają apetyt, regulują wypróżnienia i trawienie.
Wskazaniami do stosowania są następujące schorzenia: nieżyt żołądka i jelit, niestrawność, biegunka, zaburzenia trawienia, ból brzucha, zapalenie pęcherzyka i dróg żółciowych oraz wątroby i trzustki, niedokwaśność treści żołądkowej, choroba wrzodowa, zaparcia, stany zapalne i zakażeni owe nerek oraz dróg moczowych, obfity i tłusty posiłek, nieżyt układu oddechowego, przeziębienie, wszelkie choroby zakaźne i skórne, osłabienie, wyczerpanie nerwowe, stres, bezsenność, choroby włosów, gorączka, kamica żółciowa i moczowa, wychudzenie, choroby alergiczne.*****  

O właściwościach i zastosowaniu tataraku tak pisze dr Henryk Różański:
'Doświadczalnie na zwierzętach i ludziach potwierdziłem wpływ uspokajający, rozkurczający, nasenny i trawienny wyciągów z tataraku. Tatarak jako środek uspokajający jest silniejszy od melisy, wrzosu, kava-kava, lawendy, waleriany i pasiflory, dorównuje siłą działania chmielowi, czystej lupulinie, żmijowcowi i arcydzięglowi. W dużych dawkach hamuje rozwój pasożytów przewodu pokarmowego, a po zastosowaniu w formie wyciągów alkoholowych i olejku tatarakowego zabija pasożyty zewnętrzne. Wyciągi z tataraku są silnymi antyseptykami. Działają przeciwwirusowo (olejek, nalewka), przeciwgrzybiczo, antybakteryjnie i pierwotniakobójczo. Lekki napar tatarakowy zastosowany na oczy i skórę hamuje stan zapalny i obrzęk, ściąga ropę, usprawnia krążenie krwi. Likwiduje worki i cienie pod oczami'. ****

Napar: 2 łyżki surowca zalać 2 szklankami wrzącej wody; przykryć, odstawić na 30 minut, przecedzić. Pić 2 razy dziennie po 200 ml jako środek uspokajający i pobudzający przemianę materii oraz regulujący trawienie. 100 ml 4 razy dziennie przy nieżycie układu oddechowego, obrzękach, kaszlu, przeziębieniu i chorobach zakaźnych (grypa, angina, odra, ospa). Profilaktycznie jako środek przeciwpasożytniczy 200 ml rano na czczo, najlepiej w połączeniu z kwiatem lub zielem wrotyczu. ****
Napar tatarakowy dobrze leczy stany zapalne spojówek, powiek i gałki ocznej. Likwiduje też choroby alergiczne oczu. W tym celu należy robić 10 minutowe okłady na oczy zmieniane co 5 minut, a stosowane co 6-8 godzin. Przemywanie skóry nalewką likwiduje wągry, pryszcze powstałe w trakcie miesiączki i ciąży, ropnie, owrzodzenia, liszaje, trądzik i wypryski. Niszczy też opryszczki.*****
Odwar: 2 łyżki kłączy zalać 2 szkl. wody; gotować 4-6 minut; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić jak napar.
Nalewka tatarakowa (tatarakówka): 1 szkl. kłączy lub liści zalać 500 ml wódki lub wina; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżeczce lub stosować zewnętrznie do przemywań i okładów. Do płukania: 1 łyżka nalewki na 150 ml wody przegotowanej.
Proszek tatarakowy: suche kłącze zmielić na pył. Zażywać 3-4 razy dz. po pół łyżeczki proszku, dobrze popić. Proszek ten można zmieszać z miodem (1 łyżeczka proszku na 1 łyżkę miodu i pół łyżeczki wina) i zażywać 3 razy dz. po 1 łyżce.*****

Mieszanka na stany zapalne wątroby, pęcherzyka, dróg żółciowych, bańki wątrobowo-trzustkowej, trzustki, żołądka i jelit, niewydolność i ból wątroby, kamica żółciowa i moczowa, zastoje żółci, zaparcia, bóle brzucha, skurcze jelit i żołądka:
Kłącze (liść, Kwiat) tataraku - 1 łyżka
Ziele mniszka - 1 łyżka
Ziele glistnika - 1 łyżka
Liść mięty - 1 łyżka
Ziele dziurawca - 1 łyżka
Porost islandzki - 1 łyżka
Zioła wymieszać. 2 łyżki kłączy zalać 2 szkl. wody; gotować 4-6 minut; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 100 ml 4 razy dziennie.*****

* Aleksander Ożarowski, Wacław Jaroniecki, Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie, Warszawa 1987.
** Monika Kujawska, Łukasz Łuczaj, Joanna Sosnowska, Piotr Klepacki, Rośliny w wierzeniach i zwyczajach ludowych, Słownik Adama Fishera, Wrocław 2016.
*** Henryk Różański, http://rozanski.li/138/sw-hildegarda-o-tataraku-i-trzmielinie/
**** Szymon Syreński, Zielnik D. Symona Syrenniusa, TOM I (Księgi 1-336), Kraków 1613 – Krosno 2017.
***** Henryk Różański, http://rozanski.li/131/tatarak-acorus-calamus/
****** Henryk Różański, http://www.gramzdrowia.pl/arzt-henry-rozanski/herb/tatarak-zwyczajny-acorus-calamus-araceae.html