Koper włoski (Foeniculum vulgare)
Koper włoski (Foeniculum vulgare) to roślina należąca do rodziny Baldaszkowatych (Umbelliferae). Występuje w stanie naturalnym w południowych rejonach Azji, na Krymie i w krajach śródziemnomorskich. Powszechnie uprawiana w wielu krajach jako przyprawa kuchenna.*
Surowcem jest ziele lub owoc kopru włoskiego - Herba et Fructus Foeniculi.
W wierzeniach ludowych koper włoski uchodził za roślinę cudowną i stosowany był przeciw złym urokom, dlatego w niektórych regionach starzy ludzie okadzali się tym ziołem. **
W lecznictwie ludowym stosowany był od dawna we wszelkich dolegliwościach wewnętrznych: bóle, rozwolnienie, a nawet ból głowy i zębów.**
Święta Hildegarda z Bingen pisała o koprze, że ‘niezależnie od tego w jaki sposób jest jedzony, rozwesela człowieka, zapewnia mu łagodne ciepło, dobry pot i dobre trawienie. Jego nasiona również mają ciepłą naturę, zaś dodawane w lekarstwach do innych ziół są korzystne dla ludzkiego zdrowia’. Polecała jeść koper włoski lub jego nasiona codziennie na czczo na zaflegmienie, zepsuty oddech oraz wyraźne widzenie. Na bezsenność zalecała okłady na skronie z kopru włoskiego gotowanego razem z krwawnikiem, a na spuchnięte oczy i osłabiony wzrok okład na oczy z roztartego na papkę kopru (zima mogły być nasiona). Hildegarda leczyła koprem włoskim dolegliwości żołądka i jelit, dolegliwości trawienne, nieżyt nosa, a nawet melancholię i obrzmienie jąder (koper + kozieradka utarte z masłem). Ogólnie zalecała każdemu człowiekowi na wzmocnienie proszek z nasion kopru włoskiego, galgantu, dyptamu i jastrzębca kosmaczka zmieszany z ciepłym winem pić godzinę po posiłku: ‘Ten proszek zachowa w zdrowiu zdrowego człowieka, zaś chorego wzmocni; ponadto wspomaga trawienie, dodaje sił i zapewnia dobrą i ładną cerę. Spożywany po jedzeniu przynosi korzyść każdemu, niezależnie od tego, czy chodzi o człowieka chorego, czy o zdrowego.’***
Koper włoski i jego właściwości zajmują wiele stronic w Zielniku (1613) Szymona Syreniusza Syreńkiego, polskiego wybitnego lekarza, zielarza i botanika, profesora Akademii Krakowskiej z przełomu XVI i XVII wieku. Przede wszystkim Syreniusz polecał sok z fenkuła na poprawę wzroku: ‘Ten sok / z nasienia / z liścia / y klącza z zielonego / w oczy pusczany / na mdlony y ciemny wzrok posila y ostrzy’ ale również na wszelkie choroby zakażenia oczu, zaćmę, ropę w oczach. Sok był dobry również na chrobactwo w uszach, na rany od psa wściekłego uczynione, żołtaczke, zapalenie pęcherza, ból nerek, puchlinę. Syreniusz wspomina o ważnej roli kopru w kuchni, którego używanie stołowe z wielkim uzytkom zdrowia przychodzi (…), pomaga w trawieniu i przyswajaniu pokarmów. Zapewnia o jego cudownym wpływie na organy wewnętrzne, leczy głownie układ pokarmowy – żołądek, wątrobę, śledzionę, nyrki, pęchyrz: ‘Zołądkowi choremu y oziębłemu / iest tym sposobem lekarstwem / wziąć korzenia Kopru Włoskiego cztery łoty / Cynamonu dwa łoty / to zhruba przetłukszy / albo pokrajawszy / wpuł garncu wina warzyć przedniego / ażeby trzecia część wywrzała: do tego oś młotów Cukru przydać / y po ośm łyżek ciepło poranu y na noc dwie godzinie przed iedzeniem pić / może go y z białym chlebem ieść.’ Ale nie tylko. Używanie kopru włoskiego będzie pomagało: Piersi/ y Płuc wszelakim dolegliwościom (…) Drżącym trzęsącym się Krtuszenie często miewaiącym (…)Podagrykom / Chiragrykom / y W członkach a w stawach łamaniu, Położnicom y sześciniedzielnicom. Białymgłowam wszystkim / które wychędożenia swego przyrodzonego swym trybem nie mogą mieć (…) W nyrkach, W lędźwiach y w biodrach bolenia (…) Slezienie wszelakim chorobom (…) oczom bolesnym (…) Wychędaża zamulenie y zatkanie wątroby. Mocz zatrzymany wywodzi.’ Zalecał Syreniusz picie soku z kopru włoskiego z mlekiem dzieciom dychawicznym y cieszko tchnącym oraz na kaszel, zaflegmione i owrzodziałe płuca picie wywaru na miodzie.****
Koper włoski działa: wiatropędnie, przeciwgrzybiczo, żółciopędnie, rozkurczowo, uspokajająco, sekrolitycznie (wykrztuśnie), przeciwwymiotnie, mlekopędnie, odkażająco, przeciwgrzybiczo, słabo moczopędnie oraz odtruwająco; wyciągi z kopru regulują wypróżnienia; uszczelniają i wzmacniają naczynia krwionośne, pobudzają apetyt i ułatwiają trawienie.*****
Wskazania: zaburzenia trawienne, kolka jelitowe, brak łaknienia, nudności, wymioty, obfity lub (i) tłusty posiłek, laktacja, zapalenie wątroby, skurcze żołądka, nieżyty układu oddechowego, bóle brzucha, niedokwaśność, bezsenność i zdenerwowanie u niemowląt i dzieci, biegunka, zaparcia, kaszel.*****
Napar: 2 łyżki owoców lub ziela zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 150-200 ml. *
* Aleksander Ożarowski, Wacław Jaroniecki, Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie, Warszawa 1987.
** Monika Kujawska, Łukasz Łuczaj, Joanna Sosnowska, Piotr Klepacki, Rośliny w wierzeniach i zwyczajach ludowych, Słownik Adama Fishera, Wrocław 2016.
*** Hildegarda z Bingen, Phisica - Uzdrawiające dzieło stworzenia - Naturalna siła oddziaływania rzeczy, © Polskie Centrum św. Hildegardy, Legnica 2014.
**** D. Szymon Syreński, Zielnik Syreniusza, Tom II (księgi 337-636), Kraków 1613 - Krosno 2017.
***** Henryk Różański, http://www.gramzdrowia.pl/arzt-henry-rozanski/herb/koper-ogrodowy-anethum-graveolens-i-koper-wloski-foeniculum-vulgare-umbelliferae.html